ثنیه کداء (دانشنامه‌حج)ثَنیه کَداء، نام گردنه‌ای تاریخی در مکه و محل ورود پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مکه است. ورود حج‌گذاران از آن گردنه به مکه به تبعیت از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مستحب است. ۱ - معرفی اجمالیثنیه کَداء گردنه‌ای است که در منطقه مَعلات مکه و در مسیر قبرستان معلات (ابوطالب) میان دوکوه قُعَیقَعان و حَجون قرار دارد. [۲]
سازمان حج، میقات الحج، ش۷، ص۲۲۸، «مختصر معجم معالم مکة التاریخیه».
۲ - حکم فقهیورود به مکه از این گردنه، به پیروی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مستحب دانسته شده است. ۳ - سایر اسامیاین گردنه را با نام‌های متفاوت چون ثنیة المدنیین، مقبره، عُلیا، عَقَبه و معلات خوانده‌اند. ۴ - کوشش حاکمان وقت در هموار کردن آنگذر از این گردنه دشوار بوده است و گاه برای رفع این مشکل کارهایی انجام داده‌اند. معاویة بن ابی‌سفیان (حک: ۴۱-۶۰ق) یا عبدالله بن زبیر (حک: ۶۴-۷۳ق) نخستین کسانی بودند که به هموار کردن آن پرداختند. [۷]
فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۴، ص۱۷۹.
عبدالملک بن مروان (حک: ۶۵-۸۵ق) نیز در این زمینه کوشید.به دستور مهدی عباسی (حک: ۱۵۸-۱۶۹ق) در برخی جاهای این گردنه پله‌هایی ساختند و طناب‌هایی نهادند و کناره‌های مسیر را نیز دیوارکشی کردند. در سال ۸۱۱ق یکی از ساکنان مکه قسمتی از راه را که عبور از آن مشکل بود، هموار کرد. در نیمه دوم سال ۸۱۷ق فردی دیگر راهی تنگ و باریک غیر از مسیر معمول گشود که بعدها توسعه یافت. ناهمواری‌های راه را نیز هموار کردند و میان دو راه، حائلی سنگی قرار دادند. [۹]
فأسی، محمد، شفاء الغرام، ج۱، ص۳۰۹.
[۱۰]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۲، ص۴۰۶.
در سال ۸۳۷ق سودون محمدی، مسؤول بازسازی‌های مسجدالحرام از سوی سلطان جَقمَق مملوکی (حک: ۸۴۲-۸۵۷ق) ، با ادغام دو راه قدیم و جدید، مسیر را توسعه داد. [۱۱]
فأسی، محمد، شفاء الغرام، ج۱، ص۳۰۹.
امروزه این ثنیه که با نام ریع الحجون شناخته می‌شود، وسعت یافته و دو راه سه بانده، یکی برای بالا رفتن و دیگری برای پایین آمدن، در نظر گرفته شده و با پلی به خیابان منتهی به مسجدالحرام، متصل گشته است. [۱۳]
فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۴، ص۱۷۸.
۵ - دعای حضرت ابراهیمبه روایتی، حضرت ابراهیم دعای مشهور «رَبَّنا اِنِّی اَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی...» پس از بر جای گذاشتن ساره و اسماعیل در مکه، بر بالای ثنیه کداء خواند. ۶ - محل ورود پیامبر به مکهگزارشهایی درباره ورود پیامبر به مکه از این ثنیه در دست است. [۱۷]
افتخاری گلپایگانی، علی، الحج و العمره، ص۶۳.
در فتح مکه به سال هشتم ق پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از تماشای درگیری میان بخشی از نیروهای مسلمان و دسته‌ای کوچک از مکیان از بالای این ثنیه، در پی نماز خواندن در کوه حجون از ثنیه پایین آمد و وارد مکه شد. [۱۹]
ابن فهد، عمر بن محمد، اتحاف الوری، ج۱، ص۵۰۲.
ایشان هنگام تقسیم نیروها به زبیر بن عوام دستور داد که از ثنیه کداء به مکه وارد شود و پرچم مسلمانان را بر روی کوه حجون نصب کند. [۲۰]
ابن فهد، عمر بن محمد، اتحاف الوری، ج۱، ص۴۹۶.
در گزارشی دیگر آمده که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به سعد بن عباده دستور داد تا نزد گروهی در ثنیه کداء برود. سعد در آن جا اشعاری در باره رسیدن زمان انتقام از مکیان سرود. رسول خدا با شنیدن این جملات،حضرت علی (علیه‌السّلام) را مامور کرد که پرچم را از وی بگیرد. [۲۱]
ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۴۰۶.
[۲۲]
طبری، تاریخ طبری، ج۳، ص۵۶.
در حجة الوداع به سال دهم ق نیز پیامبر از ثنیه کداء وارد مکه شد. [۲۴]
مرجانی، عبدالله، بهجة النفوس والاسرار، ج۱، ص۶۲۱.
[۲۵]
کردی، محمد طاهر، التاریخ القویم، ج۲، ص۵۱.
۷ - گردنه پایین مکهآوردهاند که در سال ۷۳ق جنازه ابن زبیر به دستور حجاج در ثنیه کداء بر دار آویخته شد و پس از مدتی به درخواست ابن عمر، جنازه او را پایین آوردند و دفن کردند.گردنه و ورودی دیگری در پایین مکه قرار دارد که به ثنیه کُدی معروف است. ۸ - فهرست منابع(۱) اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م،۸۸۵ق.) ، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق. (۲) اخبار مکه: ازرقی (م،۲۴۸ق.) ، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق. (۳) اخبار مکه: فاکهی (م،۲۷۹ق.) ، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق. (۴) الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه: محمد حازمی (م،۵۸۴ق.) . (۵) بحار الانوار: مجلسی (م،۱۱۱۰ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. (۶) البدایة و النهایه: ابن کثیر (م،۷۷۴ق.) ، بیروت، مکتبة المعارف. (۷) بهجة النفوس و الاسرار: عبدالله مرجانی (م،۶۹۹ق.) ، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م. (۸) التاریخ القویم: محمد طاهر کردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق. (۹) تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): طبری (م،۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی. (۱۰) الحج و العمرة و معرفة الحرمین الشریفین: علی افتخاری گلپایگانی، تهران، مشعر. (۱۱) الدروس الشرعیه: شهید اول (م،۷۸۶ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق. (۱۲) دلائل النبوه: بیهقی (م،۴۵۸ق.) ، به کوشش عبد المعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق. (۱۳) السیرة النبویه: ابن هشام (م،۲۱۳/۲۱۸ق.) ، به کوشش سقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه. (۱۴) شفاء الغرام: محمد فاسی (م،۸۳۲ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق. (۱۵) الطبقات الکبری: ابن سعد (م،۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. (۱۶) فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد رافعی (م،۶۲۳ق.) ، دار الفکر. (۱۷) مجمع البیان: طبرسی (م،۵۴۸ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق. (۱۸) المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق. (۱۹) نور الثقلین: عروسی حویزی (م،۱۱۱۲ق.) ، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش. (۲۰) میقات الحج (نصف سنویه): تهران، سازمان حج و زیارت. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعامیرعلی حسنلو، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله « ثنیه کداء »، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۳/۲۳. |